ฟื้นงานช่างปั้นที่ออนใต้ สันกำแพง

ฟื้นงานช่างปั้นที่ออนใต้ สันกำแพง

 

“สันกำแพง” เป็นอำเภอปลายเขตที่ราบฝั่งตะวันออกของจังหวัดเชียงใหม่ ก่อนเข้าสู่ภูมิประเทศที่แวดล้อมด้วยภูเขาสูงในพื้นที่อำเภอเมืองปาน ซึ่งเป็นเขตต่อแดนกับจังหวัดลำปางที่อยู่อีกฟากหนึ่งของทิวเขา อำเภอสันกำแพงนั้นประกอบด้วยชุมชนใหญ่น้อยที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ ทั้งยังเป็นแหล่งรวมงานหัตถกรรมแขนงต่างๆ เอาไว้มากมาย

 

ช่างปั้นที่ออนใต้

ตำบลออนใต้ อำเภอสันกำแพง อยู่ติดกับเขตเขาสูง เป็นแหล่งที่พบเตาเผาโบราณหลายแห่ง ซึ่งเรียกกันว่า “เตาสันกำแพง” ถึงแม้ว่าภูมิปัญญางานหัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาที่ออนใต้ถูกทิ้งร้างไปนานนับร้อยปี แต่ที่ผ่านมาได้มีการรื้อฟื้นงานฝีมือเหล่านี้ขึ้นเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับคนในชุมชน ช่างปา เจริญคุณ ช่างปั้นเชื้อสายไทใหญ่ที่สืบทอดภูมิปัญญางานช่างปั้นมาจากบรรพบุรุษ เป็นหนึ่งในผู้ที่ถ่ายทอดความรู้ด้านงานปั้นให้แก่ผู้ที่สนใจโดยร่วมมือกับเทศบาลตำบลออนใต้

 

ช่างปาเล่าว่าเดิมทีบรรพบุรุษของตนเองอยู่ที่บ้านนามะเฟืองในเขตรัฐฉาน ประเทศเมียนมา ซึ่งอยู่คนละฝั่งกับอำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่ โดยมีเนินเขาเตี้ยๆ เป็นเขตแดนธรรมชาติเท่านั้น มีเรื่องเล่าว่าเมื่อร้อยกว่าปีที่แล้ว เวียงแหงต้องการหาช่างฝีมือดี ได้แก่ ช่างตีเหล็ก 1 คน และช่างปั้นหม้อ 1 คน ผู้ปกครองเวียงแหงจึงติดต่อไปที่บ้านนามะเฟืองซึ่งมีมิตรไมตรีต่อกันเพื่อเสาะหาช่าง ปู่ของตนซึ่งเป็นช่างปั้นจึงอาสามาอยู่ที่เวียงแหงและได้สร้างครอบครัวลงหลักปักฐานอยู่ที่นี่ โดยยึดอาชีพช่างปั้นสืบต่อมาจนถึงรุ่นของช่างปาซึ่งเป็นรุ่นที่สาม จนกระทั่งช่างปาได้แต่งงานกับคุณสุธิดา ใจขิตะ หรือคุณนก ชาวบ้านออนใต้ จึงย้ายมาอยู่ที่บ้านออนใต้จวบจนปัจจุบัน

 

ชิ้นงานบางส่วนที่เกิดจากการเรียนรู้ของผู้สนใจในชุมชนแต่ยังไม่สมบูรณ์นัก

 

ราว พ.ศ. 2556 เทศบาลตำบลออนใต้พยายามฟื้นงานปั้นดินเผาอย่างของโบราณที่พบทั่วไปในเขตตำบลออนใต้ โดยเปิดให้ผู้ที่สนใจเข้ามาฝึกอบรมกันที่วัดเชียงแสนซึ่งเป็นวัดร้างที่พบเตาเผาโบราณแห่งหนึ่ง เบื้องต้นได้รับการสนับสนุนเป็นอุปกรณ์ต่างๆ ประกอบด้วยแป้นหมุน 6 ตัว เตาเผาแบบใช้แก๊ส 1 เตา ส่วนดินปั้นนำมาจากทางอำเภอสารภี ระยะเวลาการฝึกอบรมราว 1 เดือนครึ่ง การเรียนรู้ประกอบไปด้วยกรรมวิธีการปั้น การเคลือบ และการเผา จนสำเร็จออกมาเป็นชิ้นงาน เช่น จาน ชาม ถ้วย แก้วกาแฟ ซึ่งผู้ที่เข้ามาเรียนรู้ส่วนใหญ่เป็นชาวบ้านทั่วไปที่ใช้เวลาว่างจากการทำงาน

 

การฝึกอบรมงานหัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาที่บ้านออนใต้มีลักษณะเป็นงานเสริมจากอาชีพหลักของชาวบ้านที่ส่วนใหญ่ทำไร่ทำนา ถึงแม้จะสามารถผลิตชิ้นงานออกมาได้หลายรูปแบบ แต่ด้วยเป็นงานช่างที่ต้องอาศัยความชำนาญและประสบการณ์ค่อนข้างมาก ทำให้ผลงานที่ผลิตออกมายังไม่สมบูรณ์มากเท่าแหล่งอื่นๆ ที่ทำกันเป็นอาชีพหลัก อีกทั้งที่ผ่านมาประสบปัญหาเรื่องตลาดที่จะส่งไปจำหน่าย ถึงแม้ว่าในปี พ.ศ. 2559 มีการเปิดตัวชุมชนบ้านออนใต้ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยว รวมถึงมีการพัฒนาแหล่งผลิตและจำหน่ายเครื่องปั้นดินเผาโดยใช้พื้นที่ “สวนศิลป์เตาออนใต้” ของสล่าอนันต์ พรหมลิขิตศิลป์ ซึ่งเปิดเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านศิลปะกับชีวิต อย่างไรก็ตาม นักท่องเที่ยวที่เข้ามาเที่ยวชมและซื้อหาผลิตภัณฑ์ต่างๆ มีจำนวนไม่แน่นอน ชาวบ้านจึงไม่สามารถยึดเอาการผลิตเครื่องปั้นดินเผาเป็นอาชีพหลักได้  ช่างปั้นที่เคยรวมตัวกันนับสิบคน ค่อยๆ ลดจำนวนลงจนเหลือช่างปาเพียงคนเดียว

 

ช่างปาและคุณนก ภรรยา ที่ทำให้ช่างปามาลงหลักปักฐานที่บ้านออนใต้ สันกำแพง

 

ช่างปาเล่าว่าถึงแม้อาชีพช่างปั้นจะเป็นที่ต้องการของโรงงานเครื่องปั้นดินเผาในท้องถิ่นและโรงงานขนาดใหญ่ก็ตาม แต่มักถูกกดราคาเสมือนเป็นงานช่างไร้ฝีมือ ไม่ใช่งานประณีตศิลป์ ที่ผ่านมาเคยได้รับการว่าจ้างให้เป็นช่างและครูผู้สอนในโรงงานผลิตเครื่องปั้นดินเผาขนาดใหญ่แห่งหนึ่ง แต่มักได้ค่าแรงเทียบเท่ากับคนงานทั่วไป แม้มีการประมูลเพื่อจัดหาช่างฝีมือเข้าไปทำงานในโรงงาน แต่กลับเป็นการกดราคาให้ต่ำลงไปอีก สุดท้ายจึงตัดสินใจออกจากโรงงานและเริ่มต้นหาลูกค้าโดยไม่ผ่านคนกลางหรือบริษัทขนาดใหญ่ซึ่งสร้างรายได้ดีกว่า จนตอนนี้กล่าวได้ว่าอาชีพช่างปั้นถือเป็นรายได้หลักของครอบครัว 

 

ชุดกาแฟแบบศิลาดล แม้จะสามารถผลิตออกมาได้แต่ยังคงมีปัญหาเรื่องการตลาด

 

ปัจจุบันช่างปายังคงอาศัยบริเวณวัดเชียงแสนเป็นแหล่งผลิต ผู้ว่าจ้างส่วนใหญ่เป็นพ่อค้าจากตลาดนัดจตุจักร กรุงเทพมหานคร นิยมสั่งทำชุดแก้วชาพร้อมจานรองคราวละหลายสิบชิ้น เพื่อนำไปขายต่อให้กับลูกค้าทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ โดยทุกสัปดาห์จะมีรถขึ้นมารับสินค้าถึงที่ อย่างไรก็ตาม ด้วยสถานการณ์ปัจจุบันที่มีการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 ทำให้การผลิตเครื่องปั้นดินเผาต้องสะดุดลง ถือเป็นอุปสรรคหนึ่งที่ช่างปาต้องฝ่าฟันโดยต้องหาตลาดแหล่งใหม่มารองรับ เช่นเดียวกับช่างงานหัตถกรรมอื่นๆ ที่ได้รับผลกระทบจากการชะงักงันของเศรษฐกิจการท่องเที่ยวในห้วงเวลานี้

 

แก้วกาแฟแบบที่ได้รับออเดอร์จากตลาดในกรุงเทพฯ

 

(ส่วนหนึ่งในโครงการเก็บข้อมูลประวัติศาสตร์สังคมเมืองสันกำแพงโบราณและแหล่งหัตถกรรมสันกำแพง ร่วมกับ Spark U Lanna)     

 


ณัฐวิทย์ พิมพ์ทอง

กองบรรณาธิการวารสารเมืองโบราณ