ปัจจุบัน ปราสาทเขาโล้น ตั้งอยู่ภายในบริเวณวัดปราสาทเขาโล้น บ้านเจริญสุข ตำบลทัพราช อำเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว ปราสาทเขาโล้นตั้งอยู่เหนือยอดเขาโล้นซึ่งเป็นเขาเตี้ยๆ ปราสาทแห่งนี้ก่อด้วยอิฐ ซึ่งมีเหลืออยู่ไม่มากนักในประเทศไทย ส่วนยอดของปราสาทหักหาย ปราสาทหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ซึ่งเป็นทางเข้าเพียงด้านเดียว อีก 3 ด้านเป็นประตูหลอก ในสมัยหลังได้มีการสร้างศาลาโถงยื่นต่อออกมาจากปราสาทด้านทิศตะวันออกเพื่อค้ำตัวอาคารอิฐที่เหลืออยู่ ภายในศาลาประดิษฐานพระพุทธรูปให้ชาวบ้านได้สักการะบูชา
อย่างไรก็ดี พบชิ้นส่วนอิฐและหินทรายที่มีร่องรอยผ่านการตัดแต่งเป็นรูปสี่เหลี่ยมกระจัดกระจายอยู่ทั่วเนินเขาโล้นและรอบๆ ปราสาท ที่เชิงเขาด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือยังพบร่องรอยของสระน้ำขนาดใหญ่ แต่ตื้นเขินไปหมดแล้ว
ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล กล่าวในหนังสือ ศิลปะสมัยลพบุรี มีความตอนหนึ่งว่า
“...ปราสาทเขาโล้นเป็นปราสาทหลังเดียว ก่อด้วยอิฐ ทับหลังสลักเป็นรูปเกียรติมุขอยู่ตรงกลาง มีริมฝีปากล่าง และแลบลิ้นออกมาเป็นแผ่นสามเหลี่ยม มีเทวดาประทับนั่งชันเข่าอยู่ข้างบน อย่างไรก็ดี ท่อนพวงมาลัยนั้นมิได้ออกมาจากปาก แต่อยู่ใต้ลิ้น และท่อนปลายของพวงมาลัยก็ขมวดเป็นวงโค้งสลับกันเพียงข้างละ 2 วงเท่านั้น เหตุนั้นจึงอาจอยู่ในระหว่าง พ.ศ. 1700-1750 แทนที่จะอยู่ระหว่าง พ.ศ. 1600-1650 อย่างไรก็ดี เสาอิงกรอบประตู และกรอบประตูหินทรายก็ดูอาจจะเก่าแก่กว่าระยะนี้ อายุของปราสาทอิฐแห่งนี้ยังไม่สู้แน่นอนนัก มีจารึกสลักอยู่บนกรอบประตูด้านใต้และด้านเหนือบ่งถึง พ.ศ. 1559 แต่เสาอิงประตูและกรอบประตูหินทรายเหล่านี้ อาจจะนำมาจากปราสาทหลังอื่นที่เก่าแก่กว่านี้ก็ได้…”
แม้ “ทับหลังปราสาทเขาโล้น” จะเป็นหนึ่งในหลักฐานสำคัญที่ช่วยกำหนดอายุของโบราณสถานแห่งนี้ได้ แต่หลักฐานชิ้นนี้ถูกลักลอบขโมยออกนอกพื้นที่ไปนานแล้ว กระทั่งเมื่อเร็วๆ นี้ ข่าวการค้นพบ “ทับหลังปราสาทเขาโล้น” ได้ปรากฏขึ้น ทำให้เกิดกระแสเรียกร้องโบราณวัตถุชิ้นนี้กลับคืนสู่ประเทศไทย มีรายงานข่าวระบุว่า พบ “ทับหลังปราสาทเขาโล้น” จัดแสดงอยู่ภายในพิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย ชง-มูน ลี (Chong-Moon Lee) เมืองซานฟรานซิสโก สหรัฐอเมริกา พร้อมด้วยโบราณวัตถุและศิลปวัตถุจากประเทศไทยอีกหลายรายการ
ต้องติดตามต่อไปว่า ทับหลังปราสาทเขาโล้นและโบราณศิลปวัตถุเหล่านั้น จะได้กลับคืนสู่ประเทศไทยเมื่อไร?
ขอบคุณข้อมูลข่าว : มติชน ออนไลน์
(ภาพประกอบเรื่อง “สำรวจปราสาทเขาโล้น” เป็นการลงพื้นที่สำรวจเมื่อเดือนเมษายน พ.ศ. 2558)
