“ข้าวดัง” เป็นชื่อเรียกข้าวติดก้นกระทะของคนในท้องถิ่นภาคใต้ สมัยก่อนพบเห็นได้ในครัวที่หุงข้าวด้วยเตาไฟกับไม้ฟืน อย่างที่ภาษาใต้เรียก หุ่งข้าวทะ แต่สมัยปัจจุบันที่นิยมหุงข้าวกับหม้อไฟฟ้า หากอยากกินข้าวดัง ต้องไปตามงานบวช งานแต่งงาน หรืองานเทศกาลต่างๆ ที่มีการหุงข้าวด้วยกระทะขนาดใหญ่เพื่อเลี้ยงคนจำนวนมาก
การหุงข้าวด้วยกระทะเป็นงานที่ต้องอาศัยความชำนาญ เพราะนอกจากต้องกะปริมาณข้าวสารกับน้ำให้พอดีกันแล้ว การสุมไฟให้ลุกโชนจนกระทั่งข้าวในกระทะที่มีฝาปิดเริ่มเดือด ส่งกลิ่นหอม ก็เป็นเรื่องสำคัญไม่น้อย คนที่หุงข้าวต้องรู้จักผ่อนไฟด้วยการดึงฟืนออกมานอกเตา เพื่อไม่ให้ไฟแรงจนน้ำแห้งก่อนข้าวสุก ค่อยๆ รุมไฟจนน้ำเริ่มแห้ง ปิดฝาไว้รอให้ข้าวส่งกลิ่นหอม ใช้ไม้พายโยงหรือตะล่อมข้าวให้อยู่ตรงกลาง ปิดฝาจนกระทั่งข้าวสุกดีจึงตักใส่หม้อไว้เลี้ยงแขกเหรื่อ
ทีนี้ก้นกระทะจะมีข้าวติดเป็นแผ่น เรียกกันว่า ข้าวดังหรือดังข้าว คนครัวจะเพิ่มรสชาติง่ายๆ ด้วยการเหยาะน้ำปลาเล็กน้อยให้มีรสเค็มปะแล่มๆ ถ้าจะให้อร่อยขึ้นมาอีกนิด คนครัวจะใช้น้ำกะทิผสมเกลือป่นทาให้ทั่ว ยกตั้งไฟอีกหน่อยให้ส่งกลิ่นหอม จากนั้นจะใช้ตะหลิวขูดข้าวดังให้เป็นแผ่นๆ หักใส่ปากเคี้ยวกันคนละหนุบหนับก็เกลี้ยงจาน ต้องรอข้าวสุกกระทะต่อไปถึงจะได้กินอีก เป็นเมนูกินเล่นที่ต้องอยู่ก้นครัวเท่านั้นถึงจะได้ลิ้มรสของอร่อยของคนใต้ที่มีหน้าตาคล้ายกับข้าวตังของคนภาคกลาง
*ภาพถ่ายการหุงข้าวด้วยกระทะในงานบวชที่ อ. ปากพนัง จ. นครศรีธรรมราชเมื่อปี พ.ศ. 2555
